چگونه توبه واقعی كنيم

در دین اسلام، ناامیدی از رحمت خدا، گناه بزرگی است. به همین دلیل انسان با هر میزان گناهی که انجام داده، باید همواره به رحمت خداوند مهربانش، امیدوار باشد. چرا که طبق آیات قرآن کریم،{كَتَبَ علی نَفسِهِ الرحمه/ آیه 12 سوره انعام}خدای متعال، رحمت بر موجودات را بر خود لازم و واجب کرده است.

بدین جهت وقتی انسان، گناه یا بهتر بگوییم گناهانی را انجام می دهد بجای اینکه ناامید باشد، باید بواسطه توبه واقعی، به رحمت پروردگارش امیدوار باشد. زیرا چنانکه در آیات فراوانی از قرآن کریم آمده است، خداوند، توبه کاران را دوست دارد. {اِنَّ اللهَ يُحِبُّ التَّوّابین/ آیه 222 سوره بقره}؛ عجیب تر آنکه خداوند در برخی از روایات، فرموده اند، اگر بندگانی که از من رو برگردانده اند (و مشغول انجام گناهان شده اند)،‌ بدانند من چقدر مشتاق و منتظر برگشت(توبه) آنان هستم، از روی شوق خواهند مُرد.{1}

بنابراین در دین اسلام که پیامبر رحمت حضرت محمد (صلی الله علیه وآله) آن را از سوی خداوند مهربان برای بندگان به ارمغان آورده است،‌ توبه کردن و برگشت از راه اشتباه،‌ نه تنها بد نیست بلکه موجب شادی پروردگار می شود. چنانکه در برخی از روایات آمده است شادشدن خدا از توبه بنده اش، بیشتر از شاد شدن کسی است که در شب تار، وسایل همراهش را گم می کند و سپس آن وسایل را پیدا می کند.{2}

با توجه به مطالب فوق که تنها بخش کوچکی از حقایق پیرامون رحمت خداوند نسبت به توبه کنندگان است، حال ممکن است برخی سوال کنند چگونه باید توبه کنیم تا علاوه بر اینکه گناهان مان پاک می شود همچنین رحمت پروردگار مهربان را به سوی خود جلب کنیم؟ به همین دلیل در ادامه به این سوال مهم و راهبردی در این چگونه پاسخ خواهیم داد.

چگونه توبه کنیم

پس از آنکه در بخش قبل معلوم شد که خداوند متعال، توبه انسان ها را می پذیرد و توبه کاران را نیز دوست دارد،‌ حال در این بخش،‌ مقداری در مورد کیفیت و چگونگی توبه صحبت خواهیم کرد.

باید توجه داشت گناهانی که انسان ها ممکن است مرتکب شوند انواع مختلفی است به همین دلیل، کیفیت توبه گناهان نیز متفاوت است. بدیگر سخن گناهان به طور کلی یا حق الناس هستند و یا حق الله؛ و از آنجایی که شکل توبه هرکدام از این گناهان با توبه گناهان دسته دیگر فرق می کند لذا در ادامه در این باره بیشتر سخن خواهیم گفت.

توبه حق الناس

در دین مبین اسلام، مردم نسبت به یکدیگر حقوقی دارند که باید آن حقوق را رعایت کنند. از این رو اگر ما حقی که مردم بر گردن ما دارند را ضایع کنیم، مرتکب گناهی به نام «حق الناس» شده ایم. به عنوان نمونه، هیچ کس حق ندارد، پشت سر برادر مومنش غیبت کند، حال اگر کسی پشت مومنی بدگویی کرد، قطعا حقی برگردنش آمده و مرتکب گناهی به نام «حق الناس» شده است.

باید توجه داشت خدای متعال، چه بسا امکان دارد از حق خودش (حق الله) بگذرد ولی از حق مردم (حق الناس) نمی گذرد. تا جایی که طبق برخی از روایات، حتی شخصی که در راه خدا به شهادت می رسد، هرچند تمامی گناهانش پاک می شود ولی حق الناسش پاک نخواهد شد.{3}
از آنجایی که حق الناس، انواع گوناگونی دارد، لذا توبه آن نیز به شکل های مختلفی محقق می شود. در ادامه به 2 نوع کلی حق الناس وهمچنین کیفیت پاک شدن آن 2 نوع، اشاره می شود.

الف: بدهی هایی که به مردم داریم و یا اموالی که از مردم تخریب کردیم:

وقتی شخصی از ما طلب دارد و یا ما در زمانی به اموال او ضربه زده ایم، باید توجه داشته باشیم که این دست گناهان، تنها با جبران آن بدهی یا ضرری که وارد کردیم، جبران می شود. به این معنا که باید به طلبکار یا صاحب آن وسیله ای که خراب شده است، مراجعه کنیم و با پرداخت هزینه ای، او را راضی نماییم. بنابراین بدهی هایی که به مردم داریم، تنها با استغفار کردن، پاک نمی شوند بلکه باید با تسویه بدهی، طلبکار را راضی گردانیم.

تذکر 4 نکته در این باره:

1. گاهی اموالی را تخریب کردیم، ولی صاحب آن مال را نمی شناسیم و اساسا به طلبکار دسترسی نداریم، در این صورت باید میزان خسارتی که وارد کردیم را به عنوان «ردِّ مَظالم» به دفتر مرجع تقلیدمان بدهیم تا ایشان به نیابت از صاحب اصلی، آن مبلغ را به فقراء بدهد.
2. گاهی صاحب اصلی مال (طلبکار) از دنیا رفته است،‌ در اینصورت باید رضایت تمامی وراث(فرزندان و همسر طلبکار) را بدست آوریم.
3. گاهی به اموال بیت المال خسارت وارد کرده ایم مثلا در مدرسه ای که مشغول تحصیل بودیم، وسیله ای را خراب کردیم یا از وسایل مدرسه(مثل گچ)، استفاده الکی و نابجا کردیم، در اینصورت باید اگر ممکن است آن شبیه وسیله را برای آن مدرسه خریداری کنیم و به مسوولین مدرسه تحویل بدهیم (مثلا چند عدد گچ به عوض گچ هایی که نابجا استفاده کردیم، بخریم و به همان مدرسه تحویل بدهیم) و یا اگر خرید آن وسیله ممکن نیست (مثلا مدرسه دیگر از آن وسیله ها استفاده نمی کند)،‌ باید هزینه آن وسیله یا وسایل را به قیمت روز حساب کنیم و به حساب مدرسه واریز کنیم تا در امور آن مدرسه خرج شود. در مورد اموال بیت المال ادارات دیگر نیز همین شکل جاری است.
4. خوب است انسان، هر از چندگاهی، مبلغی بابت رد مظالم به دفتر مرجع تقلیدش پرداخت کند. چرا که ممکن است حق الناسی بر گردنش باشد ولی فراموش کرده باشد.

ب: گناهانی مانند غیبت و تهمت:

طبیعتا غیبت کردن و تهمت زدن از بدترین نمونه های حق الناس هستند. و لذا باید توجه داشته باشیم توبه غیبت و تهمت و گناهانی همانند این 2 گناه، بدین صورت است که انسان علاوه بر اینکه باید تصمیم بگیرد، دیگر چنین گناهانی را مرتکب نشود، همچنین در صورتی که موجب دعوا و نزاع نمی شود، باید از شخصی یا اشخاصی که پشت سر آنها غیبت کرده و یا به آنها تهمت زده است،‌ حلالیت بطلبد. ولی اگر حلالیت طلبیدن از آن افراد،‌ موجب دعوا و یا کدورت می شود،‌ انسان غیبت کننده و یا تهمت زننده باید به هر شکلی شده جبران کند مثلا به نیابت از آن شخص یا اشخاص صدقه ای بدهد و یا در جمعی که پشت عده ای غیبت کرده و یا تهمت زده،‌ حرفش را پس بگیرد.

توبه حق الله

دسته دوم از گناهان حق الله است. انسانی که قصد دارد توبه کند،‌ درباره این نوع از گناهان نیز علاوه بر پشیمانی و عدم تکرار آن گناه و یا گناهان،‌ همچنین باید حق الله را جبران کند. مثلا:

اگر نمازهایی از او قضا شده است،‌ باید قضاء آن نمازها را بخواند؛

یا اگر روزهایی از ماه مبارک رمضان را روزه نگرفته است،‌ علاوه بر پرداخت کفاره روزه، قضاء آن روزها را نیز باید بگیرد.

یا اگر شاغل بوده و درآمدی داشت ولی خمسش را پرداخت نکرده است،‌ باید خمس آن مدتی که پرداخت نکرده را با نظر مرجع تقلیدش پرداخت و جبران نماید.
یا اگر بر او زکات واجب بوده ولی پرداخت نکرده،‌ زکات اموالی که نداده را با نظر مرجع تقلیدش جبران کند.

به هر حال انسان باید حقوق الهی که بر گردنش واجب بوده است ولی ترک کرده را پس از توبه،‌ جبران کند همچنین بعد از انجام توبه،‌ سمت گناهانی که آن گناهان را مرتکب می شده است،‌ نرود.

چگونه نماز شب بخوانیم

تذکر پایانی

نکته ظریفی که در اینجا ممکن است مورد سوال واقع شود این است که وظیفه کسی که نمی داند چند روز نماز یا روزه قضاء بر او واجب است چیست؟ یعنی به چه میزان باید نماز و روزه قضاء بجا آورد؟

در پاسخ به چنین سوالی می گوییم اگر کسی نداند چه میزان نماز و یا روزه قضاء بر گردنش واجب است، در صورتی که بین دو عدد شک دارد، می تواند کمترین میزان در بین آن 2 عدد را انجام دهد. به این معنا که مثلا اگر شک دارد آیا 50 نماز صبح قضاء بر او واجب است یا 100 نماز صبح قضاء، چنین شخصی می تواند همان 50 نماز صبح را بخواند و تکلیف از او برداشته می شود. و یا اگر مثلا شک کند 20 روز روزه قضاء بر او واجب است یا 30 روز، چنین شخصی نیز می تواند قضاء 20 روز روزه را بگیرد و کفاره همین میزان را پرداخت کند.

نکته قابل ذکر دیگر آنکه، این مسئله در حق الناس به شکل دیگری است به سخنی دیگر در حق الله،‌ در صورت شک بین 2 عدد،‌ انسان می تواند کمترین را انجام دهد و تکلیف از او برداشته می شود ولی در حق الناس،‌ اگر کسی بین 2 عدد شک کند، مثلا شک کند که به فلان شخص، 200 هزار تومان بدهکار است یا 300 هزار تومان، باید بیشترین (در مثالی که زدیم 300 هزار تومان) را پرداخت کند.

نماز توبه روزهای یکشنبه ماه ذی القعده

پی نوشت ها:

1. خداوند متعال به حضرت داود(علیه السلام) فرمود: «یا داود، لو يَعلَمُ المُدبِرون عَنّی كَیفَ انتِظاری لَهُم وَ رِفقی بِهِم و شوقی الی تَركِ مَعاصیهم لَماتوا شوقا اليَّ و تَقَطَّعَت اوصالُهُم مِن مَحَبَّتی.» ای داود، اگر آنان که از من رویگردان شده اند، می دانستند که چگونه در انتظارشان هستم و چه مِهری نسبت به آنان دارم و چه قدر مشتاقم که معصیتشان را ترک کنند، از اشتیاق من می مُردند و در راه محبتم، بند از بندشان جدا می شد. (المحجه البیضاء، ج8، ص62)
2. چنانکه امام باقر(علیه السلام) فرمودند: «اِنَّ اللهَ تعالی اَشَدُّ فَرَحا بِتوبه عَبدِهِ مِن رَجُلٍ اَضَلَّ راحِلَتَه و زادَهُ فس لیله ظَلماءَ فَوَجَدَها، فاللهُ اَشَدُّ فَرَحا بِتَوبَه عَبدِهِ مِن ذلک الرَّجُل بِراحِلَتِهِ حینَ وَجَدَها.» شاد شدن خداوند از توبه بنده اش بیشتر است تا شاد شدن مردی که در شبی تار، شتر و ره توشه خود را گم کند و سپس آن را پیدا کند. خداوند از توبه بنده خود شادتر می شود تا آن مردی که از پیدا کردن شترش، شادمان می شود. (الکافی، ج2، ص435)
3. امام باقر (علیه السلام) می فرمایند: «كُلُّ ذَنبٍ یکفِّره القَتلُ فی سَبیلِ اللهِ عَزَوَجَل اِلّا الدِّین» شهادت در راه خدا، هر گناهی غیر از قرض را پاک می کند. (الکافی، ج5، ص94)