چگونه سرطان پستان را شناسایی و درمان کنیم

سرطان پستان از جمله شایعترین بیماریهای زنان است كه باعث خسارتهای فردی، خانوادگی و اجتماعی فراوانی میشود. شناخت علامتها و اقدامات لازم برای تشـخیص زودرس و درمان به موقع میتواند نقش مهمی در جلوگیری از عوارض این بیماری داشـته باشد، اگرچه ممكن است سرطان در هر یك از اعضای بدن انسان ایجاد شود ولی سرطان پستان بیش از سایر انواع سرطانها باعث گرفتاری و مرگ زنان میشود. نكته ی مهم درباره ی سرطان پستان این است كه راه های ساده ای برای تشـخیص بـه موقع آن وجود دارد كه همه زنان میتوانند با فراگرفتن آنها به سلامتی خودشان كمـك کنند.

در صورت تشخیص سرطان پستان در مراحل اولیه و انجام درمان مناسب، طول عمـر بیش از 90 درصد از مبتلایان بالا خواهد رفت. در این مرحله امكـان برداشـت قسـمتی از پستان با جراحی وجود دارد، بنابراین با حفظ پستان هم از لحاظ ظاهری و عملی و هم از نظر روانی كمك بزرگی به بیمار خواهد شد.

بدن ما از اجزایی بسیار كوچك به نام سلول ساخته شده اسـت كـه سـلول هـا تكثیـر میشوند تا جانشین سلولهای پیر و مرده شوند. تكثیر سلولها در كودكـان باعـث رشـد بدن میشود.

هرگونه افزایش و تكثیر غیر طبیعی سلولی را تومور مـی گوینـد، ولـی تمـام تومورهـا سرطانی نیستند. تعداد زیادی از تومورهای پستانی كه مورد تكه برداری قـرار مـی گیرنـد غیر سرطانی (خوش خیم) هستند.

برخلاف تومورهای خوش خیم، اگر تومورهای بدخیم به طـور زودرس تشـخیص داده نشوند و درمان نگردند، بدون وقفه رشد كرده و جـای سـلول هـای سـالم را میگیرند و ممكن است از راه جریان خون یا سیستم لنفاوی به سایر نقاط بدن بروند .

تنها راه تعیین اینكه توموری خوشخیم است یا نه، آزمایش میكروسكوپی سلولهـای آن است كه اختلاف آن را با سلولهای سرطانی نشان میدهد.

احتمال ابتلا به سرطان پستان در چه زنانی بيشتر است؟

اگرچه همه ی زنان در معرض خطر ابتلا به سرطان پستان قرار دارند، ولی در بعضي از زنان اين احتمال بيشتر است.
اگر زنی يك يا تعدادی از شرايط زير را داشته باشد، خطر ابتلا به سرطان پستان در او بيشتر است:

• اگر سابقه سرطان پستان در خانواده و بستگان نزديك او مثل مادر، خواهر، دختر، خاله، عمه، مادربزرگ وجود داشته باشد.
• اگر زايمان نكرده باشد.
• اگر اولين زايمان او بعد از 30 سالگی باشد.
• اگر اولين قاعدگی او قبل از 12 سالگی رخ داده باشد.
• اگر بعد از سن 55 سالگی يائسه شده باشد.
• اگر بعد از يائسگی چاق شده باشد.
• اگر سابقه برخی از بيماريهای خوش خيم پستان را داشته باشد.
• اگر سابقه تابش اشعه زياد به قفسه سينه را داشته باشد.
• سابقه ابتلا قبلی به سرطان در ساير قسمتهای بدن، مانند سرطان تخمدان، رحم، روده بزرگ و….. را داشته باشد.
  از ميان عوامل ذكر شده سابقه سرطان در يك پستان و يا در خـواهر و مـادر از بقيـه مهمتر هستند.

1. ترشحات خونی يا آبكی
2. ـ ترشحاتی كه خودبخود و بدون فشار خارج ميشوند.
3. ـ ترشحاتی كه از يك پستان و از يك مجرای نوك پستان خارج ميشود.
4. ترشحاتی كه همراه با غدهای در پستان باشند.
5. ترشحات پستان پس از يائسگی
6. تغييرات پوست پستان به صورت فرورفتگی و يا كشـيدگی پوسـت پسـتان بـه دنبـال سرطان پستان ايجاد ميشود. در بعضی موارد چسبندگی تومور سرطانی بـه قسـمت زيـر پوست، باعث تغيير شكل پستان ميشود.
7. ايجاد زخم در پوست و ورم در پوست پستان و شبيه شدن به پوسـت پرتقـال، نشـانه پيشرفت بيماری است.
8. تغييرات نوك پستان به شكل فرورفتگی، قرمزی، پوسته پوسته شدن همراه با خارش، انحراف يا هر تغييری در نوك پستان مهم است. در بعضی از افراد سـالم فرورفتگـی نـوك پستان از ابتدا وجود دارد اما اگر اين فرورفتگی قبلاً وجود نداشته و بعداً ايجاد شده اسـت ميتواند نشانه وجود غده ای در زير نوك و هاله پستان باشد.
9. گاهی اوقات به علت بزرگی بيش از حد يـك تومـور، پسـتان در يـك طـرف، بـهطـور واضحی بزرگتر از طرف مقابل ميشود. البته اندازه دو پسـتان در افـراد سـالم نيـز كـاملاً مشابه نيست ولی بزرگی يك پستان نسبت به طرف ديگر كه اخيراً ايجاد شده، بايد مـورد توجه قرار گيرد و با انجام معاينه از عدم وجود غده و سلامت پستان مطمئن شد.
   گاهی اوقات تنها علامت سرطان پستان ميتواند بزرگ شدن غـدههـای لنفـاوی زيربغـل باشد كه به شكل تودهای سفت در زيربغل لمس ميشود.
10. اكثر تومورهای بدخيم پستان در ربع فوقانی خـارجی و اطـراف نـوك پسـتان بوجـود مي آيند.

خودآزمايی پستان هيچ هزينه ای برای خانواده ندارد و در هر ماه 10 دقيقه وقت و كمی حوصله برای انجام آن لازم است .
خودآزمايی هيچ عارضه ای ايجاد نمي كند و در واقع بـا تشـخيص زودرس از مـرگ و مير زنان و مادران جامعه جلوگيری ميكند.
شما با انجام خودآزمايی ماهانه و به صورت مرتب، با خصوصـيات پسـتان خـود آشـنا شده و در صورت بروز هرگونه تغيير، آن را در مراحل اوليه تشخيص خواهيد داد .
بهترين زمان برای انجام خودآزمايی ماهانه پستان 2ــ3 روز پـس از قطـع خـونريزی عادت ماهانه است. همه خانمها بايد از سن 20 سالگی شروع به انجام خودآزمايی پسـتان كنند.
خودآزمايی را نبايد قبل يا در زمان عادت ماهانه انجام داد، چون پسـتانهـا متـورم و دردناك هستند.
در دوران يائسگی، حاملگی و شيردهی معاينه را در روز اول هر ماه يا هر روز دلخـواه ديگر ميتوانيد انجام دهيد.
به هيچ وجه نبايد هنگام حاملگی يا شيردهی، خودآزمـايی پسـتان را متوقـف كنيـد . خودآزمايی پستان راحت ترين راه شناخت بيماری توسط خود خانمها است.
شما ميتوانيد با يك آموزش ساده معاينه پستان را ياد بگيريـد و مـوارد مشـكوك در پستان را تشخيص دهيد.

خودآزمايی پستان شامل دو قسمت است:

1. نگاه كردن به پستانها در جلوی آينه
2. لمس كردن كامل پستانها

*معاينه پستان (نگاه و لمس) بايد به طور كامل و به ترتيب انجام شود.
*بعد از انجام خودآزمايی هميشـه از روش مناسـبی بـراي يـادآوری در مـاه هـای بعـد استفاده كنيد.

بعضی بيماريهای پستان، به صورت تغييرات ظاهری خود را نشان ميدهند و تنها بـا نگاه كردن مشخص ميشوند. بنابراين لازم است كه با ظاهر پستانهاي خود آشـنا باشـيد تا بتوانيد هر تغيير احتمالی را در آنها تشخيص دهيد.
برای انجام اين كار، قسمت بالاتنه خود را لخت كنيد و در مقابل آينه به پسـتان هـای خود نگاه كنيد .
تغييرات غير طبيعي شامل:
فرورفتگيهای كوچك يا بزرگ در پوست پستان
توكشيدگی نوك پستان كه به تازگی ايجاد شده باشد
زخم پوست يا نوك پستان
قرمزی و پوسته پوسته شدن و خارش نوك و هاله اطراف پستان
قرمز و متورم شدن پستان و تغييراتی شبيه پوست پرتقال در پوست پستان ميباشند.

نگاه كردن شامل چند حالت است:
1 .دستها را در دو طرف بدن به حالت آويزان قرار دهيد و پستان ها را از نظر عدم تقارن (تفاوت چشمگير در اندازه آنها) و نشانه های بالا بررسی كنيد.(شكل 1-2)
2 .دستها را در دو طرف سر به صورت صاف بالا ببريد و به پستان ها و ساير علائـم نگـاه كنيد.(شكل 2-2)
3 .كف دستها را پشت سر، به هم قفل كرده و شانه ها را به عقب بكشيد و به پسـتان هـا نگاه كنيد و آنها را از نظر هر كدام از تغييرات ذكر شده بررسی كنيد.(شكل 3-2 )
4 .دستها را بـر روي كمـر فشـار داده و شـانه هـا را بـه عقـب بكشـيد و در ايـن حـال پستانهای خود را مانند حالتهای قبلی به دقت بررسی كنيد. (شكل 4-2 )
5 .خم شويد و دستها را به صورت آويزان در دوطرف تنه قرار دهيد و در آينه بـه ظـاهر پستانها به دقت نگاه كنيد. (شكل 5-2)
در هر يك از اين 5 حالت، پستانها را هم از رو به رو و هم از كنار نگاه كنيـد. توجـه داشته باشيد كه هيچ زنی دو پستان صد در صد مشابه و قرينه ندارد . مهم اين اسـت كـه تغييراتی كه در ظاهر پستان نسبت به ماه قبل در آن ايجاد شده پيدا كنيد.
توجه داشته باشيد كه علائم مهمي مانند كشيده شدن نـوك پسـتان بـه داخـل و يـا حالت فرو رفتگی پوست ممكن است فقط در يكی از اين حالت ها ديده شود . لذا ضروری است تمام مراحلی را كه شرح داده شد هميشه و به ترتيب انجام دهيد.

لمس کردن در خودآزمایی پستان

لمس پستان مهمترين مرحله خود آزمايی پستان است. اگر با حوصـله و دقـت انجـام دهيد اكثر موارد مشكوك را با لمس كردن ميتوانيد تشخيص دهيد.
براي لمس پستان ابتدا به پشت دراز بكشيد. براي معاينه يك بـالش كوچـك در زيـر شانه چپ بگذاريد و دست چپ خود را زير سرتان بگذاريد به طوری كه پستان چپ كاملاً در وسط قفسه سينه قرار بگيرد. برای لمس پستان چپ از دست راست استفاده كنيد . در مورد پستان راست، برعكس عمل كنيد. (شكل 1ـ3 (
برای معاينه با توجه به اينكه نرمه انگشتان از حساسيت بسيار بالايی برخوردار است، از بند دوم و سوم انگشتان استفاده كنيد. هيچوقت بافت پستان را بين انگشـت شسـت و ساير انگشتان فشار ندهيد، زيرا به اشتباه احساس ميكنيد يك غده لمس كردهايد.
برای انجام صحيح لمس بافت پستان را بين پوست و دندهها فشار دهيـد و پوسـت را روی بافت پستان بلغزانيد.
ابتدا هر پستان را با نرمه انگشتان و با فشار آرام معاينه كنيد . سپس همان قسـمت را بين سطح انگشتان و قفسه سينه فشار بيشتری داده و معاينـه كنيـد . بـا ايـن روش هـم قسمتهای سطحی و هم قسمتهای عمقی پستان معاينه ميشوند. (شكل 2ـ3)
همه قسمتهای پستان را معاينه كنيد:
از انتهای بالايی پستان(حدود استخوان ترقوه) تا پايين پستان ( لبه پايينی سينه بنـد) و از جناغ سينه تا تمام زير بغل بايد معاينه شوند. برای اين كار ميتوانيد از اطراف پستان به طرف نوك پستان در دايره های فرضی هم جهـت عقربـه هـای سـاعت، لمـس را انجـام دهيد. (شكل 3ـ3 )
پس از لمس هر پستان، لمس زير بغل همان طرف را انجـام دهيـد . لمـس زيـر بغـل مانند لمس پستان با نرمه انگشتان انجام ميشود و در صورت وجود هـر گونـه سـفتی يـا غده در زير بغل، بايد به واحد بهداشتی جهت معاينه مراجعه نماييد. (شكل 4ـ3 )
در انتهای معاينه، پستانها را در جهات مختلف مانند حالت دوشيدن فشار دهيد و به ترشحات نوك پستان توجه كنيد. (شكل 5ـ3)
ترشحات نوك پستان شايع هستند و اگـر از هـر دو پسـتان باشـند، معمـولاً خطـری ندارند. ترشحات خونی و خوناب های و بيرنگ يك طرفه مهمتر هستند و ممكـن اسـت بـه دليل بيماری های سرطانی ايجاد شده باشند.
لمس پستانها را ميتوان در زير دوش هنگام حمام كردن انجام داد. در اين حالت هم مطابق توضيحات قبلی بايد تمام پستان و زير بغل را با نرمه انگشتان بهطور كامل معاينـه شوند. در اين حالت كه پستان و انگشتان خيس و لغزنده هستند بسياری از توده هـا بهتـر لمس ميشوند. (شكل 6ـ3)

به محض پيدا كردن هر نشانه يا علامت غير طبيعی برای معاینات دقیق و انجام آزمایشات تخصص حتما به پزشک مراجعه کنید.ویا ممكن است پزشك با توجه به نتايج معاينه در خواست مـاموگرافی، سـونوگرافی و يـا نمونه برداری از پستان را بكند.

بهترين وسيله برای تشخيص زودرس سرطان پستان، يك نوع عكسبرداری به وسـيله اشعه ايكس است كه ماموگرافی ناميده ميشود.
ماموگرافی ميتواند تومور را پيش از آنكـه بتـوان آن را بـه وسـيله معاينـه بـا دسـت تشخيص داد كشف كند.
ماموگرافی در دو گروه از افراد انجام ميشود:
بيمارانی كه دارای علائم هر يك از بيماريهای پستان هستند (بيماران علامتدار).
زنان سالم

• انجام ماموگرافی در افراد سالم نيز لازم است و توصـيه بـه انجـام مـاموگرافی در يـك خانم به معنی ابتلا به سرطان نيست.
• انجام ماموگرافی در زنان كمتر از 30 سال فقـط در مـوارد خاصـی كـه جـراح وجـود ضايعه مشكوكی را در پستان تشخيص داده باشـد انجـام مـی شـود كـه ميـزان اشـعه آن خطری برای فرد ايجاد نميكند.
• در تمامی زنان سـالم، مـاموگرافی بـه عنـوان يـك روش تشـخيص زودرس اسـتفاده ميشود. به اين ترتيب كه يك ماموگرافی پايه در سنين 35 تا 39 سـالگی انجـام شـده و پس از آن از سن 40 تا 50 سال هر 2 تا 3 سال يك بار و از 50 سالگی به بعد هر 1 تا 2 سال يك بار بر حسب نظر پزشك انجام ميشود.
• بهترين زمان برای انجام ماموگرافی 8 ـ4 روز پس از شروع عادت ماهانه است.

سونوگرافی

در اين روش به جای اشعه ايكس، از امواج صوتی براي ايجاد تصوير از نقـاط مختلـف بدن استفاده ميشود.
سونوگرافی معمولاً در مواردی انجام ميشود كه پزشك به دليلی بررسيهای بيشـتری را صلاح بداند.
عكسهای ماموگرافی و نتايج سونوگرافی بايد نگهـداری شـوند و در مراجعـات بعـدی همراه فرد باشند.

هرگاه در ماموگرافی يا سونوگرافی يك ضايعه مشكوك به بدخيمی گـزارش شـود لازم است نمونه برداری برای بيمار انجام شود.
تنها روشی كه تشخيص سرطان پستان را قطعی ميكند نمونـه بـرداری يـا بيوپسـی است كه در آن قسمتی از يك تومور يا تمام تومور خارج و به وسيله ميكروسكوپ بررسـی ميشود. عمل نمونه برداری توسط جراح انجام ميگردد.

غذا يكی از عوامل مهم در كاهش يا افزايش ابتلا به بيماريها است، ما مـي تـوانيم بـا تغيير دادن نوع و روش تهيه غذاي خود از خطر ابتلا به سرطان به مقدار زيادی بكاهيم.
حدود 30 درصد از سرطانهای زنان و مردان با رژيم غذايی آنان ارتباط دارد.
افرادی كه ميوه و سبزيجات به وفور مصرف ميكنند در حدود 50 % كمتر از اشخاصـی كه مصرف ميوه و سبزيجات آنان كم است در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار دارند.
سبزيهايی مانند كلم بروكلی، كلم و گلكلم منابع بسـيار خـوب مـواد ضـد سـرطان هستند.
بعضی از مواد موجود در غذاها، مانند ويتامين های A و C و سلنيوم كه فلزی كمياب است، اثر جلوگيری كننده از ابتلا به سرطان را دارن د. ويتامين A با سرطانهـای پسـتان، سرطان مثانه، پوست، دهان و دهانه رحم ارتباط دارد. به نظر ميرسد كـه ايـن اثـر ضـد سـرطان بيشتر به بتاكاروتن موجود در اين مواد (پيش ساز ويتامين A )مربوط است.
پژوهشگران هم اكنون مشغول مطالعه اثرهای ضد سرطانی موادی طبيعی به نام آنتی اكسيدان هستند. آنتی اكسيدآنها، عمدتاً دارای ويتامين C ،E ،بتاكاروتن و ماده معـدنی سلنيوم می باشند كه سلولها را در برابر آسيب سرطان محافظت ميكنند.
مواد مغذی ديگری مثل كلسيم و ويتامين D ( كه با تابش نور خورشيد بر پوست بدن ساخته ميشود) نيز در پيشگيری از ابتلا به سرطان مؤثرنـد. كلسـيم مـيتوانـد بـا مـواد سرطان زا در مجرای گوارشی تركيب يا به آن ها متصل شود و اين مـواد را بـه تركيبـاتی بيزيان بدل سازد. لبنيات كم چربي بهترين منبع تأمين كلسيم ميباشد.
از عواملی كه خطر ابتلا به سرطان را افزايش ميدهند، ميتـوان غـذاهای عمـل آورده شده (نمك سود)، دودی، سوسيس، كالباس و همبرگرهای آمـاده را نـام بـرد كـه باعـث افزايش خطر سرطان روده بزرگ، پستان و رحم ميشوند.
مصرف چربی زياد به ويژه چربی حيوانی خطـر ابـتلا بـه سـرطان پسـتان را افـزايش ميدهد. … نحوه طبخ غذا نيز در ايجاد عوامل سرطانزا نقش دارد اسـتفاده از حـرارتهـای بـالا برای طبخ غذا باعث توليد مواد سرطانزا ميشود. مصرف ميوه و سبزی بـه از بـين بـردن سموم تشكيل شده در اثر روشهای نامناسب طبخ كمك ميكند.
چاقی با افزايش خطر سرطان پستان بعد از يائسگی همراه است.
بي تحركی با افزايش خطر ابتلا به سرطان پستان ارتباط دارد.در تعدادی از مطالعـات ورزش منظم بيانگر كاهش خطر ايجاد سرطان پستان و كولون بوده است.

روشهای مختلفی مانند جراحی، شيمی درمانی و پرتو درمانی بـراي درمـان سـرطان پستان وجود دارد. انتخاب روش درمان بستگی به وضعيت تومور پستان و سـایر عوامـل فـردی دارد كـه بهترين روش توسط تيم درمانی با همكاری بيمار انتخاب و اعمال ميگردد.
بايد توجه كرد كه هرچـه سـرطان پسـتان در مرحلـه زودتـری تشـخيص داده شـود، اثربخشی اين روشها بيشتر خواهد بود.
بسياری از بيمارانی كه سرطان آنهـا در مراحـل اوليـه تشـخيص داده مـيشـود، بـا درمانهای امروزی به طور كامل مداوا ميگردند. بسياری از بيماران بـه طـور كامـل بهبـود مييابند، در حالی كه بسياری از آنان سالها با سرطان در حال كنترل زندگی ميكنند.

جراحی

جراحی قديمی ترين و اصلی ترين روش درمان در سرطان پستان است. در هر مرحله و برای هر نوع از سرطان پسـتان روشهـای جراحـی خـاص وجـود دارد . رايـج تـرين روش جراحی پستان برداشت كامل آن است.
در حال حاضر سرطان پستان به دو روش جراحی ميشود:
1ـ هنگامی كه غده كوچك باشد ميتوان قسمتی از پستان را برداشت در اين نوع جراحی تقريباً هميشه نياز به درمانهای تكميل كننده مثل اشعه درمانی وجود دارد.
2ـ اگر غده های سرطانی بيشتر از يكی باشند، اندازه غده بـزرگ باشـد يـا انـدازه پسـتان كوچك باشد يا امكان اشعه درمانی وجود نداشته باشد، تمام پستان به طور كامل برداشـته ميشود و قسمتی از زيربغل نيز جراحی ميشود.
مهمترين عوارض اين جراحی ها عفونت زخم، جمع شدن مايع در محل عمل ، مشـكل شدن حركات دست و بازو، بيحس شدن قسمتی از زيربغل و ورم بازو ميباشد.
مراقبت از دست و بازو، بعد از جراحی پستان مهم است و بايد بيماران به نكـات زير توجه كنند:
از قراردادن دست در معرض آفتاب يا آب خيلی گرم و بخار سونا پرهيز شود.
تمامی تزريقات، واكسيناسيونها و حتي گرفتن فشار خون بايد از دست سـالم انجـام شود.
هنگام برداشتن موهای زير بغل برای جلوگيری از خراش يا زخم احتياط شود.
از برداشتن كيف يا وسايل سنگين خودداری شود.
بريدگی های روی دست سريعاً شسته و ضدعفونی و به هرگونه قرمزی يا چركی شدن آن توجه شود. ورزش كردن مفيد است ولی بايد با احتياط و پس از مشورت با پزشك انجام شود.

شیمی درمانی

استفاده از داروهای شيميايی ضدسرطان يكی از روشهای درمان سرطان است.
در اين روش دارو از طريق خوراكی يا تزريقی وارد بدن می شود و بسته به نوع سرطان برای درمان، جلوگيری از گسترش، آهسته كردن رشد سرطان، از بين بـردن سـلول هـای گسترش يافته به ساير نقاط بدن يا برای كاهش علائم ناشی از آن بهكار ميرود.
بعد از برداشتن تومور سرطانی به روش جراحی، شيمی درمانی به ميزان قابل تـوجهی احتمال بازگشت سرطان را كاهش ميدهد.
بعضی از داروهای شيمی درمانی به صورت قرص هستند.
در اغلب مواقع اين داروها به شكل تزريق وريدی استفاده ميشـوند. داروهـای شـيمی درمانی به صورت دوره ای در فواصل 8 ـ3 هفته يك بار تزريق ميشوند.
شايع ترين عوارض جانبی داروهای شيمی درمـانی شـامل تهـوع و اسـتفراغ، از دسـت دادن موها به صورت گذرا، افزايش شانس ابتلا به عفونت و خستگی هستند. عملاً برخی از عوارض جانبی سخت تر از برخی ديگر است.
جهت كاهش تهوع بهتر است نكات زير به بيماران توصيه شود:
هنگامی كه تهوع دارند، سعی كنند از راه دهان نفسهای عميق بكشند.
در صورت استفاده از دندانهای مصنوعی در روز شيمی درمانی آن را خارج كنند.
از مصرف غذاهای سرخ كرده يا غذاهای چرب خودداری نمايند.
اگر بوی غذا باعث تهوع آنان ميشود، در منزل غذا درست نكنند.
موادی با طعم نعناع يا ليمو در دهان خود نگهدارند.
در هنگام تهوع ناشی از شيمی درمانی بهتـر اسـت غـذا بـه مقـدار خيلـی كـم ولـی در وعده های زياد ميل شود و از غذاهای مقوی و مايعات شيرين استفاده شود تا انرژی كـافی برای مقابله با بيماری وجود داشته باشد.
در صورت وجود عارضه خستگی بيمار بايد به نكات زير توجه نمايد:
داروهای شيمی درمانی مي توانند باعث ايجـاد خسـتگی در بيمـاران شـوند، مخصوصـاً وقتی كه برای اولين بار استفاده ميشوند.
پس از تكميل درمان اين حالت رفع ميشود.
در صورتی كه بيمار احساس خستگی دارد بهتر است فعاليت خود را كمتر كند و بيشتر به استراحت بپردازد.
در صورت وجود عارضه ريزش مو بايد به نكات زير توجه شود.
اين عارضه به نوع داروهای مورد استفاده بستگی دارد به طوری كه با برخی از داروهـای شيمی درمانی، اصلاً موها نمی ريزند. درحالی كه با برخی ديگر از انواع داروها موها ريـزش پيدا ميكنند.
ريزش مو به دنبال شيمی درمانی هميشه مـوقتی اسـت و پـس از پايـان درمـان ، موهـا دوباره رشد ميكنند. موهای جديد اغلب اوقات بهتر و خـوش حالـت تـر از موهـای قبلی هستند.

پرتو درمانی

پرتو درمانی يا درمان با اشعه يكی از روش های درمان سرطان پستان است كه بيش از نيمی از همه ی افرادی كه دچار سرطان ميشوند، در بخشی از مسير درمانی خود، تحـت درمان با آن قرار ميگيرند.
درمان با اشعه برای سرطانهای محدود به يك ناحيه بهكار می رود كه برای انهدام يا صدمه زدن به سلولهای سرطانی در جهت جلوگيری از تكثير آنها استفاده ميشود.
انجام پرتو درماني هيچگونه دردی ندارد و در هر جلسـه بـرای انجـام آن فقـط چنـد دقيقه وقت لازم است. پزشكان اين روش را با توجه به وضعيت بيمار به تنهايی يا همراه با روش جراحی يـا دارو درمانی به كار ميبرند.
پرتو درمانی عوارض جانبی كمی دارد كه در بيماران مختلف متفاوت است . شايعترين عوارض آن خستگی و تغييرات پوستی ميباشد.
تغييرات پوستی ناشی از پرتو درمانی مشابه آفتاب سوختگی است و معمولاً در حـدود هفته سوم يا چهارم درمان، پوست قرمز ميشود. عوارض پوستی منطقـه درمـان، معمـولاً 6ـ4 هفته پس از پايان پرتو درمانی بهبود پيدا ميكنند.
توصيه های لازم جهت كاهش خستگی ناشی از پرتو درمانی عبارتند از:
بيمار كمتر كار كند
بيمار اوقات فراغت خود را بيشتر به استراحت يا فعاليت هـای در حـال اسـتراحت مثـل مطالعه بگذراند. سعی كند شبها ساعات بيشتری بخوابد.
مراقبت از پوست منطقه در حين پرتو درمانی
با پوست ناحيه ای كه تحت تابش اشعه قرار ميگيـرد، بايـد بـا ملايمـت رفتـار كـر د. از مصرف صابون، لوسيون، كرم، مواد خوشبوكننده، عطر، دارو، پودر يـا مـواد مشـابه بـدون مشورت با پزشك خودداری شود.
از خارش، مالش يا خراش دادن پوست ناحيه تحت درمان اكيداً پرهيز شود.از گذاشتن پنبه يا هر نوع گاز و باند به طور سرخود، در آن ناحيه خودداری شود.
از گرما دادن يا سرد كردن آن قسمت (مثل گذاشـتن كيسـه آب گـرم يـا كيسـه يـخ ) خودداری گردد و در هنگام استحمام، بهتر است از آب ولرم استفاده شود.
از مصرف مواد موبر يا تراشيدن موها در ناحيه زير بغل در حين درمان خودداری گردد.از لباسهای نرم، نخی و سبك استفاده شود.
به محض تشديد ضايعات پوستی، خراش، زخم، تاول و … از دستكاری ضايعات خودداری كرده و سريعاً به پزشك مراجعه گردد.

سوالات متداول