چگونه سندرم تخمدان پلی کیستیک را بشناسیم

سندرم تخمدان پلی کیستیک (Polycystic ovary syndrome) یک اختلال هورمونی شایع در زنان در سن باروری است. زنانی که دچار سندرم تخمدان پلی کیستیک میشوند، ممکن است قاعدگی های طولانی مدت یا نامنظم داشته با هورمون مردانه در آنها بالا باشد. تخمدانها ممکن است فولیکول های کوچک پر شده با مایع بسازند و نتوانند تخمدان آزاد کنند.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) عارضه‌ای است که در آن، تخمدان از اندازه طبیعی بزرگتر می‌شود. پلی‌کیستیک به معنای تعداد زیاد کیست و فولیکول در تخمدان‌ها است. این تخمدان‌ها اغلب رشد نکرده و تخمک‌های نابارور تولید می‌کنند. در بررسی‌های سونوگرافی مشخص شده است که بیش از یک سوم خانم‌ها، تخمدان پلی‌کیستیک دارند اما به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) مبتلا نیستند.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا PCOS یکی از دلایل شایع ناباروری زنان است. زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک هورمون‌های مردانۀ بیش از حدی دارند و هورمون‌های زنانۀ در آنها کمتر است. وجود مقدار زیاد هورمون مردانه باعث نداشتن دورۀ تخمک‌گذاری یا تخمک‌گذاری نامنظم می‌شود. عوامل و علائم مختلفی می‌تواند باعث بروز این سندرم شود که به پزشک برای تشخیص بیماری کمک می‌کند.
این سندرم به خصوص در خانم‌های نابارور شایع است. حدود 18-12 درصد از خانم‌هایی که در سنین تولید مثل (اواخر دوره نوجوانی تا زمان یائسگی) قرار دارند، به این بیماری مبتلا هستند. در 70 از موارد، بیماران مبتلا به این سندرم تشخیص داده نمی‌شوند.

علائم و نشانه‌های سندرم تخمدان پلی کیستیک، اغلب در اولین دوره قاعدگی در دوران بلوغ ایجاد می‌شود. بعضی اوقات سندرم تخمدان پلی کیستیک، در پاسخ به افزایش وزن قابل توجه، توسعه می‌یابد. علائم و نشانه‌های سندرم تخمدان پلی کیستیک متفاوت است. تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک زمانی اتفاق می‌افتد که حداقل دو مورد از این علائم را تجربه کنید: دوره‌های قاعدگی نامنظم: رایج‌ترین علامت سندرم تخمدان پلی کیستیک دوره‌های قاعدگی نامنظم یا طولانی است. برای مثال، ممکن است فرد کمتر از 9 دوره در سال داشته باشد، یا فاصله بین دوره‌های او، بیش از 35 روز شود.

• آندروژن بیش از حد: سطوح بالای هورمون مردانه ممکن است با نشانه‌های فیزیکی این حالت مانند رویش موهای بیش از حد صورت و بدن (هیرسوتیسم) و گاهی اوقات آکنه و چهره قهوه‌ای و طاسی همراه باشد.

• تخمدان پلی کیستیک: تخمدان‌ها ممکن است بزرگ شوند و شامل فولیکول‌هایی باشند که تخمک را احاطه کرده‌اند. در نتیجه، تخمدان‌ها ممکن است به طور مرتب فعال باشند.

• چاقی بیش از حد: افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک، معمولاً چاق هستند.
•  (۴۰ تا ۵۰ درصد خانم‌های مبتلا به این سندرم دچار چاقی می‌شوند)

• آکنه و پوست چرب

• رویش مو در منطقه ریش، پشت لب، خط ریش، قفسه سینه، منطقه اطراف نوک سینه‌ها یا قسمت تحتانی شکم در طول خط وسط
• پوست تیره و ضخیم در ناحیه زیر بغل (گاهی ظاهری مخملی پیدا می‌کند)
• افزایش فشار خون، افزایش قند خون یا مشکلاتی در کلسترول

---

زنان در حالت عادی در هر ماه تخمک‌گذاری انجام می‌دهند و یک تخمک بالغ‌شده در فولیکول‌های تخمدان آزاد و وارد لوله‌های رحم می‌شود. در مورد زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، میزان بیش از حد هورمون‌های مردانه مانع از بلوغ تخمک و آزاد شدن آن می‌شود و تخمک در داخل فولیکول باقی می‌ماند و به شکل یک کیست می‌شود. بسیاری از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، تخمدان‌های بزرگ‌شده‌ای دارند که حاوی خوشه‌هایی از این کیست‌هاست.

چگونه عادت ماهیانه (دوران قاعدگی) را بهتر بشناسیم و آن را پشت سر بگذاریم

برای زنان در چگونه

بدون رشد طبیعی فولیکول و تخمک‌گذاری، سطح هورمون‌های مردانه بالا و هورمون‌های زنانه نیز نامتوازن باقی می‌ماند و این باعث تکرار این چرخۀ مشکل‌دار می‌شود. بسیاری از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک دچار مشکل مقاومت به انسولین هستند. در این شرایط سرعت و توانایی بدن در استفاده و سوخت‌وساز کامل گلوکز کاهش می‌یابد. به همین دلیل، برای وارد کردن گلوکز به سلول، یعنی محلی که برای تولید انرژی در آن ذخیره می‌شود، انسولین بیشتر و اضافی مورد نیاز است.
مقادیر زیاد انسولین می‌توا‌ند اشتها را افزایش دهد و منجر به افزایش وزن و تولید هورمون‌های مردانۀ بیشتری ‌شود. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک ظاهراً زمینۀ ارثی دارد و محققان بر این باورند که عوامل ژنتیک در این بیماری دخالت دارد. رژیم غذایی یا سموم زیست‌محیطی نیز ممکن است در ابتلا به این عارضه اثرگذار باشد. محتمل‌ترین توضیح برای علت بروز این عارضه، ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است.

---

• نازایی
• دیابت بارداری یا فشار خون بالای ناشی از بارداری
• سقط جنین یا زایمان زود رس
• استئاتوهپاتیت غیر الکلی (التهاب شدید کبد در نتیجه تجمع چربی در کبد)
• سندرم متابولیک (مجموعه وضعیتهای پزشکی از جمله فشار خون بالا، قند بالا، کلسترول بالا یا تری گلیسرید بالا که خطر بیماریهای قلبی عروقی را بسیار بالا میبرند)
• دیابت نوع دو یا پیش دیابت
• وقفه تنفسی در خواب (اپنه خواب)
• افسردگی، اضطراب و اختلالات خوردن
• خونریزی غیر طبیعی رحم
• سرطان آستر رحم (لایه ای که سطح داخلی رحم را می پوشاند) که به سرطان اندومتریال شناخته میشود
• چاقی با ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک ارتباط داشته و عوارض آن را تشدید میکند.

---

پزشک برای تشخیص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک در مورد چرخه‌های عادت ماهانه، تغییر وزن و سایر علائم از شخص سوالاتی می‌کند. او علائم را ارزیابی و سابقۀ پزشکی فرد را نیز بررسی می‌کند. سپس یک معاینۀ فیزیکی و آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح هورمون و همچنین یک سونوگرافی برای بررسی وجود کیست در تخمدان تجویز می‌شود.

• معاینه لگن: دکتر اندام تناسلی را بررسی میکند تا ببیند آیا زایده یا چیز غیر طبیعی پیدا میکند یا نه.
• آزمایش خون: در آزمایش خون میزان هورمونها بررسی میشود. به این ترتیب میتوان احتمال های دیگر ناهنجاریهای قاعدگی یا زیادی اندروژن را رد کرد. ممکن است آزمایش خون برای بررسی تحمل گلوکز و میزان کلسترول و تری گلیسیرید ناشتا نیز انجام شود.
• سونوگرافی: در سونوگرافی وضعیت تخمدانها و ضخامت دیواره رحم بررسی میشود. در این روش از امواج فراصوتی برای ایجاد تصویر استفاده میشود.
  شواهد سونوگرافی تخمدان پلی‌کیستیک (افزایش حجم تخمدان به بیش از ۹ میلی‌لیتر، وجود کیستهای ۲–۸ میلی‌متری به تعداد ۱۰ یا بیشتر در هر تخمدان و افزایش دانسیته استرومای رحم (هایپرپلازی آندومتر)) هستند.

---

درمان این اختلال بیشتر حول مدیریت مشکلاتی مثل نازایی، رویش زیاد موهای زاید (hirsutism)، آکنه و چاقی است. برای درمان ممکن است لازم باشد تغییراتی در سبک زندگی ایجاد شود یا داروهایی مصرف شود.

تغییرات سبک زندگی

دکتر ممکن است توصیه کند با رژیم غذایی کم کالری و ورزش منظم، وزن خود را کم کنید. حتی کاهش نسبتا کم وزن مثلا 5% از وزن بدن) میتواند وضعیت را بهتر کند. کاهش وزن ممکن است کارایی داروهایی که دکتر برای تنبلی تخمدان تجویز کرده است را بهبود بخشیده و به درمان نابارواری کمک کند.

دارو

برای تنظیم دوره های قاعدگی ممکن است موارد زیر توصیه شود:

ترکیب قرصهای ضد بارداری- قرصهایی که حاوی استروژن و پروژستین هستند، تولید آندروژن را کاهش داده و استروژن را تنظیم میکنند. تنظیم هورمونها میتواند خطر سرطان اندومتر را کاهش دهد و خونریزی شدید در دوران قاعدگی را کاهش داده و رشد موی زاید و آکنه را کنترل کند. به جای قرص ضد بارداری میتوانید از حلقه واژنی یا پچ پوستی حاوی استروژن و پروژستین استفاده کنید.
پروژستین درمانی- مصرف پروژستین به مدت 10 تا 14 روز هر یک یا دو ماه یک بار به تنظیم قاعدگی کمک میکند و خطر سرطان اندومتر را کاهش میدهد. درمان با پروژستین میزان اندروژن را بهبود نمیدهد و از بارداری جلوگیری نمیکند. برای افرادی که میخواهند از بارداری جلوگیری کنند، مینی قرصهای پروژستین تنها یا دستگاههای داخل رحمی حاوی پروژستین بهتر است.

برای تنظیم تخمک گذاری دکتر ممکن است داروهای زیر را توصیه کند:

• کلومیفن (Clomiphene): این داروی ضد استروژن خوراکی در بخش اول سیکل قاعدگی مصرف میشود.
• لترزول: این درمان سرطان سینه برای تحریک تخمدان نیز موثر است.
• متفورمین: این داروی خوراکی برایدیابت نوع دو کاربرد داشته و مقاومت به انسولین را کاهش میدهد و انسولین را پایین می آورد. اگر با مصرف کلومیفن باردار نشده اید، ممکن است متفورمین نیز به داروهایتان اضافه شود. اگر در وضعیت پیش دیابت قرار دارید، متفورمین برای کند کردن پیشروی دیابت نوع دو و کمک به کاهش وزن استفاده میشود.
• گنادوتروپین: این داروی هورمونی با تزریق داده میشود.

برای کاهش رشد موهای زاید ممکن است داروهای زیر تجویز شود:

• قرص ضد بارداری: این داروها تولید اندروژن را کاهش میدهند.
• اسپیرونولاکتون: این دارو تاثیر اندروژن بر پوست را مهار میکند. اسپیرونولاکتون میتواند منجر به نقص مادرزادی شود بنابراین در دورانی که این دارو را مصرف میکنید باید از بارداری حتما جلوگیری کنید. در صورتی که باردار هستید یا قصد بارداری دارید این دارو اصلا تجویز نمیشود.
• افلورنیتین: این کرم رشد موهای زاید صورت در زنان را کند میکند.
• الکترولیز: سوزن نازکی وارد فولیکول مو میشود و یک پالس الکتریکی میفرستد تا فولیکول صدمه دیده و از بین برود و مو نروید. ممکن است چند جلسه درمان لازم باشد.

اگر شما هم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک دارید و می‌خواهید باردار شوید، پزشکتان برای درمان سندرم پلی‌کیستیک با توجه به شرایط شما ممکن است یکی از روش‌های زیر را پیشنهاد بدهد:

• کاهش وزن
• داروهایی مثل کلومیفن، لتروزول و متفورمین
• تزریق گنادوتروپین
• عمل جراحی
• درمان ناباروری با لقاح خارج از رحم یا IVF

اگر شما تمایلی به بارداری ندارید، پزشکتان احتمالاً می‌تواند با استفاده از داروهای ضدبارداری و متفورمین این مشکل را کنترل کند. همچنین بدانید که هیچ راهی برای جلوگیری از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک وجود ندارد، اما تشخیص به‌موقع بهترین راه برای کنترل علائم آن است. اگر چرخه‌های عادت ماهانۀ شما نامنظم است یا عادت ماهانه ندارید، به یک متخصص زنان برای کمک به تنظیم چرخۀ عادت ماهانۀ خود مراجعه کنید.

رژیم غذایی مناسب

مصرف کالری را کنترل کنید

مطالعه‌ای نشان می‌دهد که دریافت کالری می‌تواند تأثیر زیادی بر میزان گلوکز، انسولین و تستوسترون داشته باشد. کاهش انسولین به طور بالقوه می‌تواند به مشکلات ناباروری کمک کند. زنان مبتلا به PCOS که به مدت 12 هفته کالری مصرفی روزانه خود را در وعده صبحانه میل می‌کردند به طور قابل توجهی سطح انسولین و گلوکز خود را بهبود بخشیدند و همچنین میزان تستوسترون را تا 50 درصد کاهش دادند، در مقایسه با زنانی که بیشترین کالری مصرفی خود را در هنگام وعده شام مصرف می‌کردند. رژیم غذایی مؤثر شامل یک وعده صبحانه با 980 کالری ، یک وعده نهار با 640 کالری و یک وعده شام با 190 کالری بود.

کاهش محصولات نهایی چرخه گلیکاسیون

نشان داده شده است که زنان مبتلا به PCOS دارای سطح بالاتری از محصولات نهایی گلیکاسیون (AGEs) در خون خود هستند.  AGEs ها ترکیباتی هستند که هنگام اتصال گلوکز با پروتئین ها تشکیل می‌شوند و اعتقاد بر این است که این مواد در برخی بیماری‌های دژنراتیو و پیری نقش دارند. یک مطالعه کوچک نشان داد که کاهش AGEs در رژیم غذایی میزان انسولین را به طور قابل توجهی در زنان مبتلا به PCOS کاهش می‌دهد. غذاهای سرشار از AGE شامل غذاهای حیوانی و غذاهای فرآوری شده هستند. استفاده از حرارت زیاد (کباب کردن، برشته شدن) نیز سطح آن را افزایش می‌دهد.

تشکیل استخوان و ویتامین D و کلسیم

یک مطالعه کنترلی که 100 زن نابارور دارای PCOS را معاینه کرده است، نشان داد که افرادی که روزانه 1500 میلی گرم متفورمین مصرف می‌کنند، (دارویی که معمولاً برای درمان علائم PCOS استفاده می‌شود) با مصرف کلسیم و ویتامین D باعث بهبود در BMI، ناهنجاری‌های قاعدگی و علائم دیگر خود می‌شوند. زنانی که در این مطالعه بودند 1000 میلی گرم کلسیم در روز و 100000 IU ویتامین D در ماه را به همراه دوز روزانه متفورمین خود به مدت شش ماه مصرف کردند.

منیزیم کافی مصرف کنید

بسیاری از زنان مبتلا به PCOS علائم مقاومت به انسولین و سندرم متابولیک نشان می‌دهند، که فاکتورهای خطرناکی است که خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سایر مشکلات مانند دیابت و سکته مغزی را افزایش می‌دهد. مقادیر کم منیزیم اغلب با دیابت همراه است، و برخی تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف یک مکمل غذایی از این ماده معدنی ممکن است حساسیت به انسولین را بهبود بخشد، که عامل ایجاد دیابت نوع 2 و PCOS است. یک مطالعه نشان داد که افرادی که دارای اضافه وزن بودند و قبل از خواب 300 میلی گرم منیزیم مصرف کردند، در مقایسه با افرادی که دارونما دریافت کردند، بهبود قابل توجهی در قند خون و سطح انسولین ناشتا داشتند.

سطح کروم خود را افزایش دهید

کروم یک ماده معدنی ضروری است که به بدن کمک می‌کند سطح انسولین و قند خون را تنظیم کند. برخی از تحقیقات حاکی از آن است که مصرف مکمل‌های کروم می‌تواند به افراد مبتلا به دیابت کمک کند تا سطح قند خون خود را کاهش دهند. در یک مطالعه که نقش مواد معدنی در زنان مبتلا به PCOS بررسی شده است، نتایج نشان داد که مصرف روزانه 200 میکروگرم کروم پیکولینات به طور معنی داری میزان قند خون و انسولین ناشتا را در افراد کاهش می‌دهد که اثرات آن با داروی متفورمین قابل مقایسه می‌باشد. در حالی که مصرف متفورمین با کاهش سطوح تستوسترون همراه بود و در نتیجه مصرف دوز روزانه 200 میکروگرم کروم پیکولینات می‌تواند به تنظیم سطح قند خون کمک کند.

امگا 3

روغن ماهی دارای فواید بیشماری بر روی سلامتی است و برخی تحقیقات حاکی از آن است که مکمل‌های امگا 3 می‌توانند سطح آندروژن را در زنان مبتلا به PCOS کاهش دهند. یک مطالعه نشان داده است که زنان مبتلا به PCOS که به مدت هشت هفته روزانه سه گرم امگا 3 دریافت می‌کردند، غلظت تستوسترون کمتری داشته و نسبت به افرادی که دارونما دریافت می‌کردند، احتمال قاعدگی منظم‌تری داشتند.

---

سوالات متداول